Rằng hay thì thật là hay...

suy ngẫm vượt qua từng ấy khó khăn, từng ấy thời kì... Doanh nghiệp nào trụ vững, còn tồn tại, đúng là đáng mừng, đáng quý thật. Nhưng nói là hay thì chợt nhớ câu Kiều, bèn lẫy: "Rằng hay thì thật là hay/ Nghe ra ngậm đắng nuốt cay thế nào". Đúng ra đầu năm chỉ nên nói chuyện hay, chuyện vui, nhưng tìm cho ra lý do để có niềm vui thì cũng thử "một vài trống canh" vậy ! Nhớ hồi cuối năm 1987, cả nước phấn chấn với tín hiệu "đổi mới" được phát ra từ thượng tằng- Đại Hội TW Đảng 6. Từ những nghị quyết, cơ chế rùng rùng đổi thay theo hướng thị trường... Nhưng xã hội, doanh nghiệp (DN)... Thì đang trong trạng thấy "đóng băng", xoay xoả bề nào cũng thấy khó, thấy khăn! Phải làm gì, làm thế nào để những nghị quyết - những điều từ tư duy đổi thay kia có thể trở nên hiện thực giúp DN vượt qua khó khăn, góp phần cho từng lớp phồn vinh? đành rằng hầu như những tổng kết thực từ tiễn, mô hình đã có để làm nền tảng cho tư duy đổi mới nhưng để áp vào cho từng địa phương, DN quả là trước nay chưa hề có, hơn nữa đa phần DN nhà nước (DNNN) lúc ấy cả thảy từ sản xuất đến phân phối lưu thông đều chờ làm theo kế hoạch. Mà kế hoạch thì gần như vỡ nợ ngay sau khi chuyển từ hệ thống kinh tế bao cấp, qua đổi mới kinh tế nhiều thành phần, với định hưóng XHCN. Phải làm gì, cụ thể ai làm và từ những gì đã từng diễn ra trước đây, nhiều người biết rằng, "cầm đèn chạy trước ô tô" không phải là chuyện dễ dàng, thậm chí còn có cả "hy sinh" hay mất mát. Thế nhưng để "tự cứu mình" như cố Tổng bí thơ Nguyễn Văn Linh nói lúc bấy giờ, thì việc khó chờ ai ? Thời điểm ấy, tại TP Hồ Chí Minh, thanh niên với tâm huyết của mình, lực lượng Thanh niên xung phong (TNXP) đã mạnh bạo đứng ra nhận những công trình kinh tế, xây dựng các nông, lâm trường, trạm, trại... Thu hái được một số kết quả đáng kể. Từ đây đã xây dựng một lớp thế hệ thanh niên mới, bắt tay vào làm kinh tế, biết tính tình cho dù bắt đầu vẫn từ bầu sữa bao cấp. Những thành tựu ấy đã làm cho nhiều địa phương khác phải nghĩ suy. Đà Nẵng lúc ấy vẫn còn là tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng, nặng về thành tích nông nghiệp, nhưng lại có một Bí thư trẻ nhất nước, anh Nguyễn Văn Chi, 42 tuổi. Bí thơ cấp tỉnh trẻ như vậy trong thời kỳ này là hiện tượng mới trong nhân sự, nhưng nhờ vậy lại tiện lợi với đòi hỏi đổi mới, đang buộc QNĐN phải làm gì với tự hào của địa phương luôn đi đầu trong chiến tranh cũng như khôi phục sinh sản sau này. Kết hợp các nhân tố ấy, TNXP QNĐN được thành lập với vài cán bộ lãnh đạo gốc từ Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và "thu lượm" thêm số anh em trẻ có tí chút hiểu biết về kinh tế từ các nơi về. Tôi đang từ một phóng viên báo địa phương, viết về kinh tế, một hôm được Bí thư gọi sang bàn việc. Và tuần sau có quyết định trực tiếp từ quan điểm bí thơ điều chuyển sang TNXP dù chưa phải là loại cán bộ thuộc diện Tỉnh ủy quản lý. Đi với lời hẹn trở về Báo khi nào muốn và Báo còn cần. Mục tiêu khá rõ là làm kinh tế trong bối cảnh khó khăn ấy không chỉ nhắm đến hiệu quả mà như sự thử nghiệm đổi mới, tìm ra cách làm dù có "hy sinh" cũng không ảnh hưởng "đại cuộc". Khác với TP HCM, TNXP QNĐN đi vào trận mạc kinh tế với nhiều cái không: không có vốn cấp; không có sản phẩm cụ thể (định hướng sinh sản); không văn phòng, trụ sở; không có biên chế về người (cần lao tự do, tự tuyển), và một cái có là một tờ giấy A4- Quyết định thành lập với một cơ chế rộng mở, mang tính thí nghiệm. Vậy đó, liên tục hơn chục năm đổi mới, từ mô hình TNXP thí nghiệm làm kinh tế, nhiều lĩnh vực trong sản xuất, kinh dinh... Đã có cái nhìn rộng rãi hơn, cách làm cũng có điều kiện rút kinh nghiệm, mang lại hiệu quả cho cả từng lớp. Quá trình tháo gỡ khó khăn, để tiếp kiến tiến trình làm ăn như hôm nay. Có thể nhìn lại vài điểm cơ bản. Trong xây dựng căn bản , TNXP QNĐN đã đi đầu trong việc đột phá cơ chế bao cấp, kế hoạch trong xây dựng, khi dám nhận thầu công trình hoàn chỉnh từ vật tư đến nhân lực, dựa trên định mức quốc gia, và làm có lãi. Nhà nước không phải lo bao cấp chế độ cho người lao động. Đây là tiền đề cơ bản để xây dựng cơ chế đấu thầu công khai sau này. Sản phẩm là các công trình xây dụng từ Bắc chí Nam đã mang tên TNXP với dấu ấn người thợ Đà Nẵng khắp từ vùng cao Hà Giang, Tuyên Quang, đến Bến Tre, Đồng Nai, Sài Gòn... Với ngành vận chuyển hành khách, TNXP QNĐN đã cởi bỏ cơ chế bao cấp, độc quyền về xe, bến bãi và phong cách phục vụ mới cho khách đi lại. Với các loại xe đời mới như ICARUS, KAROSA... Lần trước tiên người dân được đưa đón tận nhà, ngồi xe có nước uống, khăn lau mặt... Các Công ty thanh niên, trọng điểm du lịch thanh niên... Cả nước thuộc lực lượng TNXP chóng vánh xuất hiện, đã khiến cho việc vận chuyển hành khách trở thành văn minh, lịch sự, coi hành khách là đối tượng phục vụ đi lại trên khắp nẻo đường. Có thể nói sự thay đổi phong cách ấy, đã hình thành cách làm mới mà bữa nay không hiếm những công ty chuyển vận đang áp dụng. Với thời kì, với tình hình luôn mới thay đổi, nhưng cơ chế của TNXP làm kinh tế lại không thay đổi. Cách làm "tay không bắt giặc" không còn phù hợp với đề nghị mới, nhiều đơn vị TNXP đã trở nên gánh nặng của địa phương, buộc phải giải tán nợ, nhưng sự có mặt và những kết quả của nó cũng để lại bài học- khi có cơ chế phù hợp, sự phát triển là thiên nhiên, nhưng cũng cơ chế lạc hậu, lỗi thời hoặc sai lạc cũng dễ dàng bóp chết DN, dù mới đây nó từng là nhân tố tích cực trong nền kinh tế . Mặt khác, do duy ý chí, chính sách ban hành đã tỏ ra chậm rãi, thiếu ngăn ngừa sự thoái hóa, hỏng hóc thế tất khi duy trì quá lâu những chế độ vốn đã trở nên lực cản, cho dù đã được báo động từ nhiều kênh. Ngày làm TNXP , có lần tiếp xúc với Phó chủ toạ Hội đồng bộ trưởng lúc bấy giờ, ông Võ Văn Kiệt, khi được hỏi thanh niên chuyển qua làm Giám đốc có sướng không? Chúng tôi đã bạo dạn biểu lộ: Thu nhập ngày nay thì đồng lương GĐ thiếu trúoc hụt sau, vợ con nheo nhóc... Song làm lời cho nhà nước tiền triệu triệu (vào lúc ấy) thì quả là... Ngu lâu. Còn không muốn cảnh ấy thì phải biết xà xẻo, trở thành kẻ cắp ! Một mâu thuẫn lúc đó khó lòng giải quyết. Và cho đến nay cũng chưa đã có cách giải quyết trọn vẹn. Trở lại việc vượt khó của DN, điều dễ nhận thấy, những khó khăn hiện tại có một phần không nhỏ từ nhiều chính sách sớm muộn không như một ! Cơ chế dễ dàng của Ngân hàng hết mở đến đóng; bất động sản lúc cho, lúc cấm... Phân lô, bán nền, đã đẩy không ít doanh nghiệp vào cảnh kiệt quệ. Nhiều địa phương, doanh nghiệp phải "vượt rào" lách luật mới có nhịp sống sót. Tự hỏi, đã có bao giờ các Viện nghiên cứu kinh tế, các Bộ can hệ thử làm một nghiên cứu về các chính sách ban hành làm thiệt hại cho nền kinh tế, cho DN là bao nhiêu để có chế tài cho nơi ban hành cơ chế chính sách ? Dẫu sao, đầu năm với những tín hiệu hỗ trợ của quốc gia, nhằm tan băng cho thị trường bất động sản cũng là chuyện đáng mừng. Có một nhận xét của người nước ngoài: Việt Nam là giang san mà người dân lạc quan nhất thế giới. Tin mừng nào cũng là niềm vui ! Xin chúc cho mọi DN năm mới làm ăn phát đạt, náo nức. Kết quả tốt đẹp bao giờ cũng là niềm vui, cho dầu đắng cay đã từng.